Wielka Rewolucja Francuzów 1789-1794 – teksty źródłowe
Emanuel Sieyes, Co to jest stan trzeci? - 1789 r.
Wyjątki z pracy Emanuela Sieyesa: Co to Jest stan trzeci?
Tezy tego pisma są całkiem proste. Stawiamy sobie trzy pytania:
1. Czym jest stan trzeci? — Wszystkim.
2. Czym był on dotąd w życiu politycznym? — Niczym.
3. Czego żąda? — Być czymś.
Rozdział I. Stan trzeci tworzy naród.
(...) Wszystkie publiczne sprawy dadzą się w dzisiejszym stanie rzeczy podporządkować pod owe cztery znane miana, a to: służby wojskowej, wymiaru sprawiedliwości, kościoła i administracji państwowej. Byłoby rzeczą zbędną przechodzić je po kolei, aby wykazać, że na stanie trzecim opierają się sprawy publiczne w 19/20 części (...) stan trzeci jest obciążony tym wszystkim, co w rzeczywistości jest ciężarem — i wszystkimi służebnościami, od których uchyla się stan uprzywilejowany. Dobrze płatne i zaszczytne stanowiska są obsadzone wyłącznie przez członków stanu uprzywilejowanego (...)
Któż ośmieliłby się powiedzieć, że stan trzeci nie posiada wszystkiego, co potrzebne jest do tego, by tworzyć naród? (...) Cóż to jest naród? Jest to stowarzyszenie ludzi, których obowiązuje wspólne prawo i którzy posiadają jako swoją reprezentację, jedno i to samo zgromadzenie prawodawcze (...)
W stanie trzecim skupia się więc wszystko co tworzy naród, a wszystko co nie jest objęte stanem trzecim nie może się uważać za część składową narodu. /
Rozdział II. Czym był stan trzeci dotychczas? — Niczym (...) Stan trzeci nie miał dotychczas rzeczywistych przedstawicieli w Stanach Generalnych, przez co nie korzystał / przynależnych sobie praw politycznych.
Rozdział III. Czego żąda stan trzeci? — Być czymś (...) Pragnie on mieć:
1. Rzeczywiste przedstawicielstwo w Stanach Generalnych, tzn. posłów spośród siebie wybranych, którzy byliby wyrazicielami jego woli i obrońcami jego interesów.
Lecz cóż pomogłoby uczestnictwo w Stanach Generalnych, gdyby tam miały przewagę czynniki reprezentujące przeciwne mu interesy? Wtedy swoją obecnością stan trzeci utwierdziłby tylko ten ucisk, którego stałby się wieczną ofiarą. Jest więc rzeczą pewną, że nie mógłby on w Stanach Generalnych głosować, o ile nie miałby tam takiego samego wpływu co najmniej jak uprzywilejowani.
2. Żąda więc takiej ilości swych przedstawicieli, jaką posiadają dwa inne razem wzięte stany.
Deklaracja stanu trzeciego z 17 czerwca 1789 r.
Zgromadzenie obradując po uprzednio dokonanej weryfikacji mandatów wyborczych - stwierdza, że składa się z przedstawicieli delegowanych przez co najmniej 96 % narodu. (...)
Zgromadzenie stwierdza więc, że wspólne dzieło odbudowy może i powinno być bezzwłocznie rozpoczęte przez obecnych tu deputowanych oraz, że powinni oni je prowadzić bez przerw i przeszkód. Nazwa Zgromadzenie Narodowe odpowiada temu zebraniu delegatów tak z tego powodu, że zgromadzenie to składa się z przedstawicieli całego prawie narodu, których mandaty zostały zweryfikowane - jak również i dlatego, że przedstawicielstwo to stanowi jedną nierozerwalną całość. (...)
DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA
z dnia 26 sierpnia 1789 roku (włączona do Konstytucji Republiki Francuskiej z 1791 roku)
Przedstawiciele ludu francuskiego, ukonstytuowani w Zgromadzenie Narodowe,
zważywszy, że nieznajomość, zapomnienie czy lekceważenie praw człowieka są jedynymi przyczynami nieszczęść publicznych i korupcji rządów, postanowili wyłożyć w uroczystej deklaracji naturalne, niezbywalne i święte prawa człowieka, aby deklaracja ta, stale pozostająca w świadomości wszystkich członków ciała społecznego, przypominała im bezustannie ich prawa i ich obowiązki; aby akty władzy ustawodawczej i działanie władzy wykonawczej, mogąc być w każdej chwili porównane z celami wszelkiej instytucji politycznej, były tym samym bardziej szanowane; aby żądania obywateli państwa, odtąd oparte na prostych i niepodważalnych zasadach, prowadziły zawsze do zachowania Konstytucji i do szczęścia wszystkich.
W konsekwencji ZGROMADZENIE NARODOWE uznaje i ogłasza, w obecności i pod opieką Istoty Najwyższej, następujące prawa Człowieka i Obywatela.
Artykuł l
Ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi w swoich prawach. Różnice społeczne mogą być tworzone jedynie ze względów użyteczności powszechnej.
Artykuł 2
Celem każdego stowarzyszenia politycznego jest zachowanie naturalnych i niezbywalnych praw człowieka. Tymi prawami są wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciwko uciskowi.
Artykuł 3
Źródło wszelkiej suwerenności spoczywa z jej istoty w Narodzie; żadne ciało, żadna jednostka nie może sprawować władzy, która nie wywodziłaby się wyraźnie z niego.
Artykuł 4
Wolność polega na tym, aby móc czynić wszystko, co nie szkodzi innemu: w ten sposób korzystanie z naturalnych praw przez każdego człowieka nie ma innych granic niż te, które zapewniają innym członkom społeczeństwa korzystanie z tych samych praw. Granice te mogą być określone tylko przez ustawę.
Artykuł 5
Ustawa może zakazać tylko działania szkodliwego dla społeczeństwa. Wszystko, co nie jest zakazane przez ustawę, nie może być zabronione i nikt nie może być zmuszony do dokonania tego, czego ona nie nakazuje.
Artykuł 6
Ustawa jest wyrazem woli powszechnej. Wszyscy obywatele mają prawo współuczestniczyć w jej tworzeniu osobiście lub przez swoich przedstawicieli. Musi ona być jednakowa dla wszystkich czy to, gdy chroni, czy też, gdy karze. Wszyscy obywatele, jako równi wobec ustawy, mają równy dostęp do wszelkich godności, stanowisk i u-rzędów publicznych według ich zdolności i bez żadnej innej różnicy niż ich cnoty i talenty.
Artykuł 7
Żaden człowiek nie może być oskarżony, aresztowany czy uwięziony, jak tylko w przypadkach określonych przez ustawę i według form, które ona przewiduje. Ci, którzy inicjują, wydają, wykonują lub polecają wykonać samowolne rozkazy, muszą zostać ukarani; ale każdy obywatel wezwany lub zatrzymany na mocy ustawy winien niezwłocznie okazać posłuszeństwo; poprzez opór staje się on winny.
Artykuł 8
Ustawa może ustanowić tylko takie kary, które są konieczne bezwzględnie i oczywiście, a nikt nie może być karany inaczej niż
tylko na mocy ustawy wydanej i ogłoszonej przed popełnieniem przestępstwa oraz stosowanej zgodnie z prawem.
Artykuł 9
Każdy człowiek jest uważany za niewinnego dotąd, dopokąd nie zostanie uznany winnym; jeżeli sądzi się, że jego aresztowanie jest niezbędne, wszelka surowość, która nie byłaby konieczna w celu zabezpieczenia jego osoby, musi być bezwzględnie zakazana przez ustawę.
Artykuł 10
Nikt nie będzie niepokojony z powodu swoich przekonań, także i religijnych, o ile ich manifestowanie nie zakłóca porządku publicznego ustanowionego przez ustawę.
Artykuł 11
Swobodne głoszenie myśli i opinii jest jednym z najcenniejszych praw człowieka; każdy obywatel może więc swobodnie mówić, pisać, drukować i odpowiada za nadużycie tej wolności tylko w przypadkach określonych ustawą.
Artykuł 12
Zagwarantowanie praw człowieka i obywatela wymaga istnienia siły publicznej; ta siła jest więc ustanowiona dla dobra wszystkich, a nie na użytek osobisty tych, którym jest powierzona.
Artykuł 13
W celu utrzymania siły publicznej i dla wydatków administracji niezbędna jest wspólna danina; musi ona być równomiernie rozłożona na wszystkich obywateli, stosownie do ich możliwości.
Artykuł 14
Wszyscy obywatele mają prawo stwierdzić osobiście lub poprzez swoich przedstawicieli konieczność daniny publicznej, swobodnie ją akceptować, śledzić jej wydatkowane oraz określić jej wysokość, podstawę wymiaru, sposób składania i czas trwania.
Artykuł 15
Społeczeństwo ma prawo żądać od każdego urzędnika publicznego sprawozdania z jego działalności.
Artykuł 16
Wszelkie społeczeństwo, w którym gwarancja praw nie jest zabezpieczona ani ustalony podział władz, nie posiada wcale konstytucji.
Artykuł 17
Własność jest prawem nienaruszalnym i świętym; nikt nie może zostać jej pozbawiony, chyba że legalnie stwierdzona publiczna konieczność wymaga tego jednoznacznie i pod warunkiem sprawiedliwego i uprzedniego odszkodowania.
Konstytucja - 3 września 1791 r.
Nie masz już odtąd żadnej szlachty, żadnej godności parów, ani dziedzicznych odznaczeń, ani różnic stanowych, ani ustroju feudalnego, ani sądów patrymonialnych, ani w ogóle żadnych tytułów, nazw lub przywilejów feudalnych, ani zakonów rycerskich lub korporacji i honorowych odznak, które uważano dotąd za dowód szlachectwa lub które wypływały z tytułu urodzenia (...). Nie masz już prawa kupna lub dziedziczenia jakiegokolwiek stanowiska czy urzędu. Nie masz już cechu rzemieślników, ani korporacji profesorów i artystów. Prawo nie uznaje ani ślubów religijnych, ani w ogóle jakichkolwiek zobowiązań, które pozostają w sprzeczności z prawami naturalnymi lub konstytucją. (...)
O władzach publicznych
2. Naród będąc jedynym źródłem władzy, może ją sprawować, tylko przez swoich przedstawicieli (...). Przedstawicielami są: ciało prawodawcze i król.
3. Władza prawodawcza należy do Zgromadzenia Narodowego złożonego z przedstawicieli wybieranych swobodnie przez lud (...).
4. Ustanawia się monarchię (konstytucyjną) w której władza wykonawcza należy do króla, który sprawuje ją przez ministrów i innych odpowiedzialnych za nią urzędników (...).
Zgromadzenie Narodowe Prawodawcze
1. Zgromadzenie Narodowe tworzące ciało prawodawcze jest nieustające i składa się tylko z jednej Izby.
Wybór elektorów
1. Aby być obywatelem czynnym trzeba urodzić się lub zostać Francuzem, mieć ukończonych 25 lat, mieszkać w mieście lub kantonie przez ustalony prawem okres czasu, opłacać w jakimkolwiek miejscu w obrębie państwa podatek bezpośredni, równający się co najmniej sumie zarobku trzech dni pracy i przedłożyć pokwitowanie uiszczonego podatku, nie być w służbie najemnej, należy ponadto być zapisanym w zarządzie miejskim okręgu swego zamieszkania i na gwardii narodowej, mieć złożoną przysięgę obywatelską.
O władzy królewskiej i królu
1. Władza królewska jest niepodzielna i jest przekazywana dziedzicznie rodowi panującemu w linii męskiej według pierworodztwa z wykluczeniem raz na zawsze kobiet i ich potomstwa.
2. Osoba króla jest nienaruszalna i święta: jedyny jego tytuł jest -król francuzów.
O ministrach
1. Wybor i odwolywanie ministrow zaležy jedynie od krola.
O sprawowaniu wladzy wykonawczej
1. Najwyžsza wiadza wykonawcza pozostaje wyla.cznie w reku krola. Krol jest najwyžsza. instancja. ogolnej administracji krolestvra, jemujest powierzona troska o utrzymanie porza.dku i spokoju publicznego. Krol jest najwyžszym zwierzchnikieni sil zbrojnych la.dowych i morskich. Krolowi powierzona jest troska o bezpieczenstwo granic krolestwa, o utrzymanie jego praw i posiadlošci.
2. Krol mianuje ambasadorow i innych urzędnikow biora.cych udzialm w pertraktacjach politycznych (...).
3. Do krola naležy zawieranie i podpisywanie z wszystkinii obcymimocarstwami wszelkich ukladow pokojowych, sojuszniczych i handlowych (...).
O sprawowaniu wladzy sądoiwniczej
1. Wladza sa,downicza nie može byč w žadnym wypadku sprawowana ani przez cialo prawodawcze, ani przez krola. (...)
Maksymilian Robespierre,
Przemówienie na posiedzeniu Konwentu - 28 grudnia 1792 r.
(...) Zadaniem waszym nie jest wydanie wyroku skazującego lub uniewinniającego na czlowieka, lecz przedsięwzięcie środkow ocalenia publicznego, dokonania aktu przezorności narodowej. Zdetronizowany krol w republice nadaje się tylko do dwoch celow: do zaklócania spokoju w panstwie i podkopania wolności, albo do wzmocnienia jednego i drugiego. (...) Jakiż więc wybor dyktuje rozumna polityka dla scementowania świeżo narodzonej republiki? Należy wyryč glęboko w sercach wzgardę dla władzy krolewskiej i porazić strachem wszystkich stronnikow krola.
(...) Żądam, aby Konwencja Narodowa uznala Ludwika za winnego i zasługującego na kar śmierci!
Konstytucja - 24 czerwca 1793 r.
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
1. Celem społeczeństwa jest wspólne szczęście. Rząd został powołany do zagwarantowania człowiekowi korzystania z naturalnych i nie naruszalnych praw człowieka.
2. Prawami tymi są: równość, bezpieczeństwo, wolność.
8. Bezpieczeństwo polega na opiece udzielanej przez społeczeństwo każdemu ze swoich członków celem ochrony jego osób, jego praw i jego własności.
Akt konstytucyjny
O Republice
Art. 1. Republika francuska jest jedna i niepodzielna.
O suwerenności ludu
Art. 7. Lud suwerenny stanowi ogół obywateli francuskich.
Art. 8. Lud mianuje bezpośrednio swych przedstawicieli.
Art. 9. Lud przekazuje wybranym przez siebie elektorom wybór funkcjonariuszy administracji, arbitrów publicznych, sędziów karnych i kasacyjnych.
Art.10. Lud rozważa swe ustawy.
O funkcjach Zgromadzenia Prawodawczego
Art. 53. Zgromadzenie Narodowe uchwala projekty ustaw i wydaje dekrety.
O Radzie Wykonawczej
Art.62. Powołuje się Radę Wykonawczą, składającą się z dwudziestu czterech członków.
Art.65. Do obowiązków Rady należy kierowanie ogólną administracją państwa i nadzór nad tą administracją. Rada może działać jedynie w myśl ustaw i dekretów Zgromadzenia Prawodawczego.
O sądownictwie karnym
Art.96. Obywatel może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej jedynie na podstawie oskarżenia skierowanego do sędziów przysięgłych lub do Zgromadzenia Prawodawczego. (...)
O podatkach publicznych
Art. 101. Żaden obywatel nie jest zwolniony od zaszczytnego obowiązku brania udziału w ponoszeniu ciężarów publicznych.
O sitach zbrojnych Republiki Art.107. Powszechną siłę zbrojną Republiki stanowi cały lud.
O stosunkach Republiki Francuskiej z innymi narodami Art.119. Naród francuski nie wtrąca się do spraw wewnętrznych innych narodów i nie ścierpi wtrącania się innych narodów do swoich spraw wewnętrznych.
Art.120. Naród francuski udziela azylu cudzoziemcom wygnanym z ich ojczyzny za obronę sprawy wolności, a odmawia go tyranom.
O gwarancji praw
Art.122. Konstytucja gwarantuje wszystkim Francuzom: równość, bezpieczeństwo, własność, spłatę długu publicznego, wolność kultu, oświatę powszechną, opiekę społeczną, nieograniczoną wolność prasy, prawo petycji, prawo zrzeszania się w stowarzyszenia ludowe i korzystanie ze wszystkich praw człowieka.
Monitor nr 250 z 7 września 1793 r.,
O wprowadzeniu terroru
(...) Czas już najwyższy, aby równość przeszła jak kosa po wszystkich głowach. Czas już, aby przerażenie ogarnęło wszystkich konspiratorów.
A więc, prawodawcy! Postawcie terror na porządku dziennym (...). Działajmy rewolucyjnie, ponieważ kontrrewolucję wzniecają wszędzie nasi wrogowie (...). Niech miecz prawa zawiśnie nad głowami winnych.
Żądamy, aby została utworzona armia rewolucyjna, (...) aby ta armia i jej trybunały działały tak długo, aż ziemia Republiki zostanie oczyszczona ze zdrajców, aż do śmierci ostatniego ze spiskowców.
Trybunał Rewolucyjny zostaje stworzony dla ukarania wrogów ludu (...)
Art. 5. Wrogami ludu są ci, którzy usiłują zniszczyć wolność społeczeństwa przemocą czy też podstępem.
Art. 6. Uważani za wrogów są również ci, którzy:
- Poduszczają do przywrócenia królestwa bądź usiłują poniżyć lub rozwiązać Konwent Narodowy (...).
- Zdradzają Republikę w czasie dowodzenia twierdzami i armiami, czy też pełniąc wszelką inną funkcję wojskową, lub podtrzymują stosunki z wrogami Republiki bądź przyczyniają się do tego, aby w zaopatrzeniu i obsługiwaniu armii powstawały braki.
(...)
- Usiłują wywołać upadek ducha, aby wspierać przedsięwzięcia tyranów złączonych przeciwko Republice.
- Szerzą fałszywe wieści, by wywołać rozdział lub zamieszanie wśród ludu. Usiłują wprowadzić w błąd opinię i przeszkadzać w uświadamianiu ludu, deprawować obyczaje i demoralizować sumienie publiczne (...).
- Jako funkcjonariusze publiczni nadużywają swego stanowiska, aby służyć wrogom rewolucji, znęcać się nad patriotami ciemiężyć lud.
Art. 7. Karą przewidzianą za te przestępstwa, których rozpoznanie należy do Trybunału Rewolucyjnego, jest kara śmierci.
Konstytucja Rzeczypospolitej Francuskiej - 22 sierpnia 1795 r.
Tytuł III. Zgromadzenie pierwiastkowe
17. Zgromadzenia pierwiastkowe składają się z obywateli zamieszkałych w tym samym okręgu.
Uprawnienie do głosowania w tych zgromadzeniach z tytułu miejsca zamieszkania nabywa się przez przebywanie tam w ciągu roku. Prawo to traci się przez roczną nieobecność.
Tytuł IV. Zgromadzenie wyborcze
35. Nikt nie może być uważany za wyborcę, jeżeli nie ma ukończonych dwudziestu pięciu lat i nie (...) jest właścicielem lub użytkownikiem majątku przynoszącego dochód, równy (...) wartości dwustu dni roboczych (...).
41. Zgromadzenia wyborcze wybierają w czasie prawem przepisanym:
1. Członków Ciała Prawodawczego, a mianowicie: członków Rady Starszych, następnie członków Rady Pięciuset;
2. Członków trybunału kasacyjnego;
3. Sędziów sądu najwyższego; (...)
Tytuł VI. Władza wykonawcza
132. Władzę wykonawczą powierza się Dyrektoriatowi z pięciu członków, wybieranych przez ciało prawodawcze w celu wykonywania czynności zgromadzenia wyborczego w imieniu narodu.
(...)
Tytuł XIV. Wskazania ogólne
358. Konstytucja gwarantuje nietykalność każdej własności oraz sprawiedliwe odszkodowanie za taką własność, której oddania będzie wymagała konieczność publiczna stwierdzona prawnie.